توسّل از نظر لغت یعنی اتّخاذ «وسیله» برای نزدیک شدن به چیزی. «وسیله» در لغت به معنای مختلف زیر آمده است:
1 . نزدیک شدن (1)
2 . درجه (2)
3 . چاره جویی برای رسیدن به چیزی با میل و رغبت (3)
4 . هر چیزی که به وسیله آن، نزدیک شدن به دیگری ممکن باشد. (4)
توسّل در قانون فطرت
انسان
برای رفع نیازمندیهای خود و برطرف کردن نقایص خویش، محتاج به موجودات دیگر
است. میلیون ها موجود، از جماد، حیوان و انسان، دست به دست یک دیگر داده و
مشغول فعالیتند تا انسان بتواند در پرتو هستی آن ها، نیازمندیهای خود را
برطرف کند. این، همان «توسّل» است که یک واقعیّت مسلّم در فطرت آفرینش است.
منکر این قانون سراسری آفرینش، در حقیقت یکی از قوانین مسلّم هستی را
انکار کرده است. انسانِ تشنه با نوشیدن آب، رفع عطش می کند؛ انسانِ گرسنه
با خوردن غذا، رفع گرسنگی می کند. بیمار با خوردن داروهای مختلف، سلامتی
خود را باز می یابد. باری تعالی در این عالم با عظمت، برای رسیدنِ انسان به
هر مقصودی، وسیله ای قرار داده است که انسان، بدون توسّل به آن وسیله، نمی
تواند به مقصد و مقصود خود برسد.
توسّل از دیدگاه قرآن
قرآن مجید «توسّل»را یک راه روشن برای رسیدن به قرب الی الله معرفی می فرماید:
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ
الْوَسِیلَهَ وَ جاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی
که ایمان آورده اید! از خدا بترسید و برای نزدیک شدن به او «وسیله» بجویید
و در راه او کوشش کنید، باشد که رستگار شوید. (5)
متوسّلین به اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ باید از آیه ی شریفه درس بگیرند
که توسّل تنها و بدون داشتن تقوا و پرهیز از گناه، نتیجه ی کامل نمی دهد.
اول باید تقوا باشد، سپس توسّل و گریه و تضرّع، تا انسان به مقام قرب الهی
نایل گردد و در گروه رستگاران قرار گیرد، که می فرماید: «لعلّکم تُفلحون».
کلمه ی «وسیله» در آیه ی شریفه، «مطلق» و خالی از هر گونه قیدی آمده است،
پس معنای وسیع و گسترده ای را در بر می گیرد.(6)
برای عده ی بسیاری از مردم این سوال مطرح است که تا وقتی من می توانم با
خدا به طور مستقیم حرف بزنم و حاجت های شرعی خود را بی واسطه با او در
میان بگذارم چه لزومی دارد شخصی را حتی با درجه ی تقدس بالا مثل امام علی
(علیه السلام) یا امام زمان (عج) واسطه قرار دهم و اصطلاحاً به این افراد
معنوی و الهی « متوسل » شوم تا خداوند حاجت مرا اجابت کند؟
در پاسخ باید گفت: طلب دعا یا مغفرت با واسطه یا بی واسطه با یکدیگر
منافاتی ندارند اما آنچه از ادب و تربیت اسلامی به نظر می رسد؛ « توسل »،
عامل سرعت بخشی است که امید استجابت را افزایش می دهد.
در تبیین و روشن شدن این موضوع، از کلام خداوند شاهد و دلیل بهتری وجود ندارد:
در آیه ی 35 از سوره ی مبارکه ” مائده ” آمده است: «یا ایها الذین
امنوا اتقواالله و ابتغوا الیه الوسیلة» ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید از
او ( در انجام معاصی و محرمات ) بپرهیزید و به سویش با «وسیله» راه یابید.
به خوبی از این آیه ، نقش « وسیله » یا « واسطه » در شناخت خدا و رسیدن
به او به هر شکل استفاده می شود. «توسل» نیز در لغت همان «وسیله یافتن»
است.
یا در آیه 64 سوره مبارکه « نساء» آمده است: « وَ لو انَّهم اذ ظلموا
انفسهم جاۆک فاستغفروا الله و استغفرلهم الرسول و لوجدوالله تواباً رحیماً »
؛ ای پیامبر اگر آنها هنگامی که خود ستم کردند ( یعنی مرتکب گناه شدند)
به سراغ تو می آمدند و از خداوند طلب بخشش می کردند و تو نیز برای آنها طلب
بخشش می کردی خداوند را توبه پذیر و مهربان می یافتند.
از این آیه نیز وسیله قرار دادن پیامبر یا اصطلاحاً « متوسل شدن » به ایشان در جهت طلب عفو و بخشش از خداوند استفاده می شود.
مثالی واضح تر نیز در آیات 97 و 98 سوره مبارکه ” یوسف ” است که
صراحتاً در آن به نقش « توسل » اشاره شده است. آنجا خداوند فرموده : قالوا
یا ابانا استغفرلنا ذنوبنا انا کنا خاطئین، قال سوف استغفرلکم ربی انه هو
الغفور الرحیم؛ ( برادران خطاکار یوسف به پدرشان یعقوب )عرض کردند: ای پدر
ما! از گناهان ما طلب بخشایش [ از خداوند ] کن که ما خطاکار بودیم. (حضرت
یعقوب) فرمود: به زودی برای شما از پروردگار طلب بخشش و عفو می نمایم که او
آمرزنده و مهربان است!
پس با توجه به مواردی که از کلام خداوند به عنوان شاهد و دلیل آوردیم؛
اثبات می شود که توسل به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)، مبنای توحیدی و
الهی دارد و این امر موجب سرعت بخشی بیشتر در استجابت دعا یا مغفرت برای ما
می باشد.
